Over zen en leven

Sommige mensen maken zich druk om de receptie van het Boeddhisme in het westen. Dat betekent vaak niet dat ze met de catering bellen of de hapjes wel op tijd komen en regelen wie de toespraak houdt. Wat is dat, DE receptie van HET boeddhisme in HET westen?

Maar eerst iets anders. Onlangs was er veel gedoe over het zoveelste seksschandaal in de katholieke zenkerk. Dit keer was het Genpo die als een geslepen vos het boetekleed aantrok. Om niet veel later als een sluwe Vangheluwe de boel stevig te bagatelliseren en vrolijk verder te gaan in een slechts in detail veranderde hoedanigheid. Je komt hem nu alweer overal tegen.

Op basis van dit soort nieuws over praktijken zo oud als de weg naar Rome slash Bodh Gaya, wordt weleens geroepen dat zen toch echt ethiek ontbeert en daarom ontspoort. Het gaat in zen allemaal om de realisatie, en die zou volgens de traditie volautomatisch het diepste mededogen genereren. Verder niks voor nodig, gewoon verlicht worden, dan wijst de rest zich vanzelf. Ik denk dat iedereen onderhand wel weet dat dat niet het geval is, en dat er bovendien veel fraudeurs en charlatans onder zenleraren rondlopen. Zoals The Jam ooit zong: the public gets what the public wants. Om er fijntjes aan toe te voegen: the public wants what the public gets. Dit, overigens, is de nieuwe consumentenkoan voor het komende kwartaal. Ook te downloaden in onze appstore.

Zen dus, heeft te weinig oog voor de ethische dimensie van het boeddhisme. Het is ontworteld. Tibetanen daarentegen, die zijn pas ethisch en mededogend. Die gaan daar ook echt op focussen tenslotte, hebben ze speciale meditaties voor. Dus dan is het veel meer ingebed in de traditie en kan het minder makkelijk misgaan.

Nou, maakt u dan de borst maar vast even lekker nat. Want wat ik nú toch weer heb gehoord… Normaal ben ik niet zo’n researcher, maar ik ontmoette onlangs iemand die me uitnodigde voor een Rigpa-weekend. Leek me boeiend om ook eens buiten de zenpot te plassen, eens zien wat er verder nog gebeurt, verrijkend. Eerst maar even gegoogled, zien waar ik naartoe ga. Rigpa is de club van Sogyal Rinpoche en dat is dan weer de auteur van het wereldberoemde Tibetaanse boek van leven en sterven. Een multinationale boeddhistische club, echt mega.

Op videootjes zie ik een charismatisch man. Er zit een bepaalde cadans in zijn spreken en ik kan me voorstellen dat je ervan in een soort trance zou kunnen komen, het is zalvend, bij vlagen erotiserend (niet dat ik opgewonden word van die man, maar gewoon, het geeft een ‘lekker’ gevoel, als je er bevattelijk voor bent). Het verhaal op zich blijft sterk achter bij de presentatie, het is vrij dun. Net als ik lacht hij trouwens het hardst om zijn eigen grapjes, dus in die zin voel ik me wel verbonden.

Maar dan! Zie zijn Wikipedia-entry en daarin een heel klein paragraafje over een geval van seksueel misbruik dat minnelijk geschikt is, geen rechtszaak dus, voor… 10 miljoen dollar!!* Mijn god, daarvan kun je een heel leven betaalde seks hebben, en dan hou je nog genoeg over voor een villa in Wassenaar. Mét zwembad! Én bolide! Blijkbaar was het zwijgen van één vrouw zoveel waard.

Verder onderzoek brengt veel meer ellende boven tafel, klik hier voor de details. Sogyal Rinpoche blijkt een man die vrouwen z’n bed in praat met de gouden mantra dat je beoefening baat heeft bij dit persoonlijke onderricht. Er zijn veel verhalen, onder andere van de vrouw die jarenlang Rigpa in Frankrijk heeft geleid. Dat hele ding over eigen verantwoordelijkheid versus die van de leraar doe ik nu niet over, zie de blogpost over Genpo. Maar het beeld is duidelijk.

Heel gek, maar dan heb ik ineens veel minder interesse om naar zo’n weekend te gaan. Zie ik die man zitten, heb ik toch een bijsmaak. Jammer. Maar goed, de constatering dat de eenzijdigheid van zen de boosdoener is, moet ik bijstellen. Ook meditatie op mededogen leidt niet automatisch tot mededogen. Blijft u gerust in deze trein zitten, de trein op het andere spoor gaat ook niet naar uw bestemming.



*) PS. Dát blijkt dus niet waar, die 10 miljoen. Dat wil zeggen, de oorspronkelijke klacht betrof wel degelijk een schadevergoeding van 10 miljoen dollar, maar de hoogte van het uiteindelijke bedrag van de minnelijke schikking is nooit bekend gemaakt. Van het verschil kon Sogyal dus misschien toch nog een zwembad laten graven en zo.

Beloofd is beloofd, hier dan toch de laatste uit de sesshin-top-3, een diepzinnige verhandeling over samadhi en ontwaken. Ontwaken is niet-oorzakelijk, dus is het nogal hachelijk.

Samadhi is een open, natuurlijke, diepe aandacht. Zazen en daarin tot samadhi komen, is de grond bewerken. Misschien valt daarin ooit het zaadje van ontwaken. Of misschien is het de boom water geven en valt ooit de rijpe appel. Maar garanties zijn er gelukkig niet, dat is de schoonheid van de zenweg. Veel zazen en diepe samadhi leiden niet vanzelfsprekend tot een vallende appel. En bij weinig zazen kan het misschien toch wel gebeuren. Een zekere mate van zittend mediteren schijnt wel handig te zijn, volgens de heersende opinie.

Ton Lathouwers zegt dan: ‘kom er niet aan, je weet niet wat werkt’. Dat is waar, het is mooi en het is zuiver. Zuiverder kan niet. Misschien zegt hij niet eens ‘werkt’, dat klinkt alweer alsof je zoekt naar een middel tot een doel. Je weet het niet. Dat is alles wat je uiteindelijk kunt zeggen.

Daarentegen zeggen de monniken in het klooster altijd over Rohatsu, de meest intensieve sesshin, van 1 tot 8 december: ‘It’s crazy. But we have to do it.’ Er zijn veel verhalen van zenmonniken die juist in die sesshin tot een grote doorbraak komen.

Misschien kun je er wel niks over zeggen, en misschien mag je er wel niks over zeggen. Je kunt er twintig jaar je tanden op stukbijten en vertwijfeld opgeven, of er in je eerste intensieve sesshin vol doorheen gaan, zoals Hisamatsu schijnt te hebben gedaan. Maar hoe dan ook. Voor mijn gevoel is dat ‘intensieve’ toch een goeie aanwijzing. Intensiteit geeft geen enkele garantie. Wel de mogelijkheid om aan jezelf voorbij te gaan.

In een sesshin met veel pauzes ga je ‘erin’ en ‘eruit’. Je komt niet makkelijk tot een diepe samadhi, want zodra die ontstaat, mag je alweer thee drinken, lunchen of een lange kinhin doen. Beetje rondkijken, je gedachten wat laten gaan, dat gaat haast vanzelf. Als je vervolgens weer in zazen gaat zitten, merk je dat je als het ware van voren af aan moet beginnen. Let op: dit is natuurlijk wat anders dan in je dagelijks leven. Sesshin is voor focus, dagelijks leven ook, maar dan anders.

Als je in een sesshin bent waar niet zoveel wordt gezeten, kun je extra zitten als je wilt, overdag tijdens de pauzes of ook ’s nachts. Sommigen doen schamper over intensief zazen of nachtzitten, maar dat lijkt me niet terecht. Het hoeft geen dogma te zijn, zo van je moet altijd alle nachten doorzitten anders ben je een mietje, en het hoeft heus niet altijd, maar het kan heel waardevol zijn.

Tenslotte: behalve ontwaken is ook de uitdrukking ervan volkomen niet-oorzakelijk. Compassie en menselijkheid hebben niets te maken met alle nachten doorzitten of zelfs met ontwaken. Dat is een schrijnende (zazen leidt niet tot compassie) maar ook troostende constatering: een liefdevol mens zijn kan altijd, ook zonder zitdiploma.

Kom net uit een sesshin, dus dan weet je het wel. Een Amerikaanse vriend van me is jazzsaxofonist, die heeft de hele tijd muziek in z’n hoofd als hij zit. Ik ben meer een taalman, dus bij mij zijn de prachtigste inzichten in woorden vervat. Lekker dan. Als ik het thuis teruglees is het ineens een stuk minder wereldschokkend dan tijdens het zitten, hoe kán dat toch? Maar een paar dingen zijn wel door de screening. Komtie.

Met stip op 1: zen is ontdekken dat onvervuld verlangen de uiteindelijke werkelijkheid is van het bestaan en het universum, niet een tijdelijke toestand die je kunt oplossen.
Noot: zie je wat bijzonder? Alles waar we van vluchten, altijd maar, alles waarvan we vinden en denken dat het niet mag zijn, dat het anders moet, IS de uiteindelijke werkelijkheid. Niet eens alleen maar de werkelijkheid waaruit we bevrijd kunnen worden als we maar hard genoeg zitten en tot inzicht komen, maar juist de bevrijde werkelijkheid! Onvervuld, onoverbrugbaar en ongedifferentieerd verlangen, ons eigen reiken, aan de basis van het bestaan, van alles wat is, van mens zijn. Ik hoor u nu zeggen, ja dûh, wizzik allang. Samsara is nirvana en al dat soort dingen. Maar toch, voor mij is het een hele bijzondere ontdekking. En vers - het is vast nog veel dieper!

Nummerrrrrr twee-twee-twee-twee-twee-twee-twee!!! : Leraren die nog maar kort overdracht hebben, zijn net meeuwen: ze strijken neer op de top van een honderd voet hoge paal, kijken arrogant voor zich uit, krijsen hard en als je te dichtbij komt, schijten ze op je kop. (En ja, dit geldt helaas ook voor te veel leraren die al langer overdracht hebben.)

En nou had ik eigenlijk een tip op drie, over samadhi en ontwaken, maar daar kom ik nog niet helemaal uit, dus die doe ik dan binnenkort, ok? Even een beetje laten rijpen nog. Dus helaas, dit was het dan voor vandaag. Hoogste tijd! Slaap lekker.

Er gebeurt zoveel dat ik niet eens meer kan kiezen waarover ik zal schrijven.

Brad Warner serveert 1 april grappen over Genpo. Ik heb in tijden niet meer zo gelachen. De video van Jundo is hilarisch. Tijdje geleden heb ik ze nog lopen fokken over hun gehechtheid aan het naaien van rakusu’s (boeddhistische slabbetjes). Dan moet je nu ook sportief zijn. Groot compliment! Westers boeddhisme op weg naar volwassenheid.

Ook leuk: Warner zet zichzelf in de etalage. Zou ik ook eens moeten doen misschien :-). Heel eerlijk: het schoot wel eens door me heen, maar ik vond het iets té. Brad is meesterlijk in het benoemen van onoverbrugbaar verlangen als uiteindelijke realiteit. Dan nog kan het leuker zijn om dat met iemand te delen.

In Nederland woeden intussen discussies over de correlatie tussen geluk en boeddhisme (non-existent, zeg ik even uit de losse pols) en over het vercommercialiseerde diagonaaltje-uit-de-muur-boeddhisme van de moderne mens. De goudmijn voor de Rientsen Ritskessen en Petraas Hubbelingen van deze wereld, zeg maar. Er is een verschil tussen de religiositeit van de traditie en het huidige hedonistische cherrypicking daaruit. Er is een tegenstroom, maar die is relatief klein en onopvallend, haast uit de aard van de zaak.

Er zijn overigens veel meer mensen die de traditie (of hun eigen moderne variant daarvan) willen delen dan dat er mogelijkheden zijn om ermee in je levensonderhoud te voorzien (nog los van de ethische aspecten daarbij). Dus het risico (bij degenen die vasthouden aan een verdienmodel) is een wildgroei van claims die vooral in het straatje van de boeddhsument passen, en minder of niet te maken hebben met een authentieke religieuze weg. Hier een heel goed artikel uit Tricycle daarover, interview met Mu Soeng.

Over die wildgroei van claims gesproken, Rob Hogendoorn signaleert een soort wetenschapsgeilheid bij geldboeddhisten. Bewijs uit onverdachte hoek voor meer geluk is goed voor de business. Hoe onverdacht die hoek is, is nog de vraag. En ik weet niet hoe het met jullie is, maar ik word altijd heel onrustig van die geluksbewijzen en de hijgerigheid van het ‘wereldje’.

Zijn er ook dingen waarover ik mijn grote mond moet houden? Ja, die zijn er. Maar het is niet gemakkelijk. Voor degenen die aan een half woord genoeg hebben: dit begint op een afvalrace te lijken. Tien kleine negertjes the movie in 3D. Ooit was ik boos, nu begin ik het vooral heel verdrietig en pijnlijk te vinden. Mijn tip voor de opvolgers: houd afstand. Samenwerken is hier potentieel dodelijk. Twijfel niet aan jezelf.

----

PS. Vorige week dinsdag was ik met mijn zoon bij Nederland – Hongarije. We zaten schuin achter het doel van Michel de eerste helft. Al dat zengezeik verbleekt bij die twee uur stadion met m’n zoon die zelf ook keeper is (of had ik dat al eens gezegd?). Het spel was niet Barcelona-achtig, zoals de vrijdag ervoor, maar wel ongelofelijk spannend. Ik heb nog geappelleerd voor een rode kaart toen Van Persie snoeihard werd aangepakt, maar de scheids dacht er anders over. Mooiste voetbal van Kuijt en Afellay. Hard werken!

PPS. Met dank aan Rob Hogendoorn voor heel veel input.